అధ్యయనము 1 – “అ” (Part 1)

] అనగనగా = అనగా అనగా
     అదను చూచి, అవకాశం వచ్చేదాకా వేచి ఉన్న;
:_ & అదును, పదునూ (= + వ్యవసాయ పనులు, + నేల +)ఆ
] "అన్నన్నా ఎంత మాట!"
   ]"అన్నదాతా! సుఖీ భవ!"
     " అన్నం పరబ్రహ్మ స్వరూపం/ ము!

       అన్న దానము; అన్న దాతలు;
      "గుప్త దానములు చేసే బహు దొడ్డ మా రాజు" = మహా రాజు ;
 "మా వారు మా మంచి వారు!" = చాలా మంచివారు;

 గుప్పెడు మెతుకులు; జానెడు పొట్ట; పిడికెడు అన్నం;
 (చూడుము:- పిడికిలి/ చేయి)
] అను; అనుట : అని చెప్పి;
  అన్న మాట మీద నిలబడే మనిషి అతడు;
  అన్నా అనకున్నా ; ఆ మాటే అనవద్దని అంటున్నాను :
  "అనుకోనా? ఇది నిజమనుకోనా?"
   " .......... అని ఒట్టేసి చెబుతున్నా!"
] అనుభవ సారము; {చూడు:- జీవిత సారము}; అనుభవించరా;
] అమూల్యమైన;
  "జీవితానుభవాన్ని కాచి, వడ బోసిన ఆ తాత పలుకులు అమూల్యాలు!" :
   చేదు అనుభవాలు ఎదురై;
] అనుభూతి; అనుభూతులు;              
] అమందానందం;
      ఆనందం, పరమానందం; బ్రహ్మానందం; 
    "ఆనందో బ్రహ్మ!" (  /సామెత)
   {"పరమానందయ్య శిష్యులు, 
        వాళ్ళు అసలే అకటా వికటపు వాళ్ళు, వాళ్ళతో కాస్త జాగ్రత్త!"
] అతడు, ఆమె:"అతడే నా జత గాడు!"
 ;   "అతని కంటె ఘనుడు ఆచంట మల్లన్న" (సామెత)
]  అత్తగారు: అత్తవారింటికి అంపకములు: అంపకములు పెట్టుట:
    "అత్తమీద కోపం దుత్త మీద చూపుట" (సామెత)
] అపకారి 
    (opp:- ఉపకారి: 'పరోపకారి పాపన్న';
] అప్పో సొప్పో చేసి, నీ బాకీ తీరుస్తాను. అప్పుల్లో మునిగి;
      / అప్పు = అరువు:
      "రొక్కం నేడు! అరువు రేపు!"
      "అప్పు చేసి పప్పు కూడు తినిట"(సామెత); :
     చేబదులు తెచ్చి;
] అగుపించుట =  కనిపించుట
] అగుడూ దిగుడూ సంసారం.
] అమ్మకాలు, కొనుగోళ్ళు              
] అగడ్త; “అగడలో పడిన పిల్లి చందంగా”
] అమ్మాయిలు, అబ్బాయిలు;
]  అందాల భరిణ ;  అందాల బొమ్మ ;
 "ఈ అమ్మాయి  అందాల బొమ్మ!"
  ఆరబోసిన అందాలు/ అందములు: అందగత్తె:
      "అబ్బోసి! సీమ నుండి దిగి వచ్చారండీ డాబుసరి   దొరగారు!"  
] అతడు, ఆమె:"అతడే నా జత గాడు!"

] అడపా దడపా
      (అడపా దడపా ఇల్లాంటి వానలు ఈ ప్రాంతాలలో వస్తూనే ఉంటాయి).
] అట్ట కట్టి పోయింది- తల అంతా అట్టలు/ జడలు కట్టినట్లు ఉన్నది

] అసలు {ఆ కుటుంబానికీ ఈ కుటుంబానికీ ఆరామడల దూరం = విరోధం/ ము}
     (వాడికీ వీడికీ అసలు పడదు/ ఆ ఇద్దరికీ ఉప్పు నిప్పు" = )
] అణకువతో; అణిగి మణిగి ఉండుట; అణగారిన వర్గాలు;
  కోపాన్ని అణుచుకుని; అణగద్రొక్కి;
] అమరిక; అన్నీ అమర్చి పెడితే; అన్ని అమ్రిన్వి;
] అన్నీ మనకే; వాని ఆగడాలు అన్నీ ఇన్నీ కావు; అన్నింటిలోకీ గొప్ప వస్తువు;
 "ఆ అవ్వ! అప్పచ్చి!" (childrean's games starting word);
] అణకువతో; అణిగి మణిగి ఉండుట; అణగారిన వర్గాలు;  కోపాన్ని అణుచుకుని; అణగద్రొక్కి;
] అమరిక; అన్నీ అమర్చి పెడితే; అన్ని అమరిన; స
] అన్నీ మనకే; అన్నింటిలోకీ గొప్ప వస్తువు;
  "వాని ఆగడాలు అన్నీ ఇన్నీ కావు"
] అనుకున్నాము; అనుకున్నామని, అనుకోలేదని;  అనుకోకుండా ;
; అని, అనేసి నాలుక కరుచుకుని;
] అప్పటికప్పుడు; ఇప్పటికిప్పుడు; }
  "అప్పయ్య శాస్త్రి సన్నిధౌ అపశబ్ద భయం నాస్తి”.  

 ] అవును= ఔను! ఔనులే!-  ఔనౌను!
] అచ్చు గుద్దినట్లు ఆ ముగ్గురివీ ఒకే పోలికలు;
  అచ్చంగా ఈ బొమ్మ మనదే!" (= పూర్తిగా నా స్వంతం!)
  పాఠ్య పుస్తకములు అచ్చు ఐనవి, మార్కెట్ లోకి వచ్చినవి.'
  అచ్చోసిన ఆంబోతును ఊరిమీదకి వదిలినట్లు;
] అట్ట మిది బొమ్మ = కవరు పేజీ;
] అటో ఇటో తేల్చుకో లేక;
  అటూ ఇటూ కాని ఆలోచనలతో కొట్టుమిట్టాడుతూ =
;                      డోలాయమానమైన మానసముతో;
] అజరామరమైంది రామాయణ గాధ.
 జర = ముదుసలి వయస్సు/  వృధ్ధాప్యము; జరా భారము;
] అభివృద్ధి: వృద్ధి:            
] అన్ని;
  "అన్నేసి మాటలు అనేసి, తానే - నా మీద పనికి మాలిన నిందలు వేస్తూన్నది!"
] అజా పజా లేకుండా;= ఐపు లేకుండా
 ; = జాడ తెలీకుండా; జాడ తెలుసుకుని వచ్చి;
    అడ్రసు కనుక్కుని

] అడపాదడపా:
] అడుగున ఉన్న; అట్టడుగున: గిన్నె అడుగున:
 (అడుసు = బురద:::: “అడుసు తొక్కనేల? కాళ్ళు కడగనేల?”):

] అడుగుజాడలు; పదముద్రలు; చరణ ముద్రలు;
] అడుగులు, ఏడడుగులు వేసి:
] అడ కత్తెరలో పోక చెక్కలాగ:
] అడ్డదిడ్డముగా మాట్లాడుతూ;
  “డామిట్; కథ అడ్డం తిరిగింది.”
 అడ్డదిడ్డముగా మాట్లాడుట: అడ్డం తిరిగి = ఎదురు తిరుగుట;
 అడ్డ పొగ = చుట్టను నోట్లో ఉంచుకుని చేసే ధూమపానము;:::
  అడ్డసరి= ఒక నగ పేరు.
  దారిలో అడ్డగీంచి; “అడ్డాల నాడు (= ఒడిలో వేసుకున్న రోజులు= పసిపాపలు
] అచ్చిక బుచ్చికలాడుతూ, పనులు చేసుకునే వాళ్ళు; = కబుర్లు చెప్పుకొనుచూ; \  ]
  అంటూ సొంటూ తలీని మేళం ఆ కొత్త కోడలు; ]
  ఆ ఇంటి మీది కాకి - ఈ ఇంటి మీద వాలదు, అంత పగ, ఆ రెండు కుటుంబాల మధ్య;
] అక్కడి పుల్ల తీసి ఇక్కడ పెట్టడం లేదు;
ఉదా|| - “ పూచిక పుల్ల విలువ చేయదు= విలువ లేని;

]  అరుదు: అరుదైన:
   "అరుదుగా ఇలాంటి చంద్ర వలయాలు అగుపిస్తూంటాయి"

**********************;


] అనర్ఘ రత్నము;
] అర్ఘ్య పాద్యములు; అతిధి మర్యాదలు చేసి;

] అత్యధికముగా; అతిగా ప్రవర్తిస్తున్న;
  అపరిమితముగా; పరిమితముగా/ పరిమితి;
 "మితాహారము ఆరోగ్యానికి మేలు చేస్తుంది!"
 ] అటూ ఇటూ;
   అటువైపు, ఇటువైపు;
  ఇటుకేసి వస్తూన్నారు:
  అటూ ఇటూ కాని నిర్ణయాలు:
  అదీ ఇదీ అడగవద్దని చెప్పాను కదా!?"
  అదీ ఇదీ కూడా: అది, ఇది:
  "అదేమిటో గానీ .............  "
] అద్దిరబన్నా! ముద్దుల చెన్నా! గువ్వల చెన్నా!"
  ఉదా|| - "అదిగో! మన జెండా!
;    అల్లదిగో, మువ్వన్నెల మన పతాకము!"
] అల్లో నేరేళ్ళు;
]  అత్యధికముగా; అధికము;
    ఆధిక్యము/ ఆధిక్యత ప్రదర్శించు ::::;;;
 {అధిక ప్రేమ =
 (ఉదా||ఆకు మడుపులు నోటికి అందించే భార్య)
] అధిక మాసము; అధిక ధరలు;
   ఆకాశాన్ని అంటే ధరలు;
;           అంటిన = తాకిన; ;;

**********************;

 అధ్యయనము 1 – “అ”;  “ఆ” -“అకార & ఆకారములు” అచ్చులు) –

 మరుగున పడ్తూన్న సొగసైన పదములను   కాస్తంత గుర్తుకు తెచ్చుకొనే ప్రయత్నమే ఇది!

/ / / * * * * * - +  
{ఉదా|| =ఉదాహరణ;ము:- eg: example

**********************;

ప్రబోధినీ నిఘంటువు
 ***********************************;
;

తేట తెనుగు మాటలు కొన్ని

;













1 ) adanu chuuchi, awakaaSaM wachchEdaakaa wEchi unna;
:_ & adunu, padunuu (= + wyawasaaya panulu, + nEla +)aaa
2)  annannaa eMta maaTa; annadaataa sukhI bhawa: guppeDu metukulu; jaaneDu poTTa; piDikeDu annaM; (chUDUmu:- piDikili/ chEyi) anna maaTa miida nilabaDE manishi ataDu; ani cheppi;
Annaa anakunnaa ; aa maaTE anawaddani aMTunnaanu : anukOnaa? Idi nijamanukOnaa?
Ani oTTEsi chebutunnaa
3) anubhawa saaramu; {chUDU: jIwita saaramu}; anubhawiMcharaa; jIwitaanubhawaanni kaachi, waDa bOsina aa taata palukulu amuulyaalu: chEdu anubhawaalu edurai;
Anubhuuti; anubhuutulu;
4) aanaMdaM, brahmaanaMdaM; anaMdO brahma:
    amaMdaanaMdaM; paramaanaMdaM; {paramaanaMdayya Sishyulu, waaLLu asalE akaTaa wikaTapu waaLLU, waaLLatO kaasta jaagratta ;
5) parOpakaari paapanna; Uriki upakaari; upakaaraM chEsina; upakaraNamulu; upakariMchuTa;  (=  prayOjanaalu; sEwalu)
6) upaayaM; aiDiyaa; అందాల భరిణ ; కుంభమేళా ;
7) aakaaSa raamanna;+ uttaramulu; lEKalu; &:- maargamulO/ maatgaana; aakaaSaM mana haddu; )
8) aakuku aMdani, pOkakuakaMdani; nawalaakula tOTa; kawaTaaku; pachchani aaku saakshigaa; tamalapaakutO taanokaTaMTE (= okaTi nEstE) talupu chekkatO nE reMDaMTini. ; aakulO aakunai; puuwulO puuwunai; ariTaaku, mulluu saametagaa; aakEsi waDDiMchuTa(= wistari/ wistaraaku );
marrAku; annii unna aaku aNigii maNigii uMTuMdi, Emii lEni aaku egiregegiri paDtuMdi;
chiMtaakaMta kaaLLu= chinn ; (% chiMta cheTTu; chiMta barike/ bettaM puchchukukuni; paTTukuni wiipu chIrEsE paMtuLLu) ; jaDalu kaTTina juTTu, tala saMskaaramu lEka;;;;; / chiMta kaayalua kaTTina + annamayya}}}}}}} $$$$$ jaDadhaari;
9) jIwtamannaaka ennO aaTupOTlu uMTaayi, nibhaayiMchukuni niladrokkukunna wade samardhuDu.  {/ miTTa pallaalu, eguDu diguDuluu/ ettu pallaalu anEkaM batuku baaTalO uMTUMTaayi.
10) aagamu, aagamaagaM chEstuunna chilipi krishNuDu: aagaDamulu; aagaDaalu chaaliMchamani yaSOda chinni krishNuni gadamaayiMchinadi. {/ ragaDa/ rabhasa, rasaabhaasa/ gaDabiDa)
11) allari; allari chEstE UrukOnu- ani aMTU talli kadirinadi.
 12) alaka paanpu ekkina  (- allude gaaru)
13) aalanaa paalanaa chUsE wmahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamumahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamu mahaa bhaaratamuLLu
14) aariMdaa; annii telisinaTlugaa maaTlaaDutunnadi; goppa aariMdaalaagaa phOjulu koDtuunnadi)
15) aDapaa daDapaa(+ illaaMTi waanalu ii praaMtaalalO wastuunE uMTAyi)
16. “anna daata ! sukhii; bhawa;
     Anna daanamu; anna daatalu; gupta daanamulu chEsE bahu doDDa maa raaju= mahA raaju ;
17. aTTa kaTTi pOyiMdi- tala aMtaa aTTalu/ jaDalu kaTTinaTlu unnadi
18. appO soppO chEsi, nii baakii tiirustaanu. appullO munigi; appu chEsi+ pappu kUDu tiniTa(saameta); : chEb dulu techchi;
19. aguDU diguDU saMsaaraM.
20. ammakaalu, konugOLLu.
***********************************************; ( adhyayanamu 1 – “a”;  “aa” -“akaara & aakaaramulu” achchulu) –
**********************;
21.  agaDta; “agaDalO paDina pilli chaMdaMgaa”
22. aaru Rtuwulu;
      aaruM gaalamu/ aaru kaalamu kashTa paDinaaa rairuku annaM metuku praSnaardhakamaiMdi.
23. aaraamaDaLa duuraM ( waaDikii wiiDikii = = asalu paDadu/ aa iddarikii uppu nippu.
24. aaru bayaTa= Uriki duuraana/ aaraamaDala dawwuna unna;
25. aara wEsina/ aarEsina wastramu; aarEsukObOyi, paarEsukunna.
A awwa!; appachchi;
] aanaka/ anikki; anagg anagaa; = anaganagaa;
] aNakuwatO; aNigi maNigi uMDuTa; aNagaarina wargaalu;  kOpaanni aNuchukuni; aNagadrokki;
] amarika; annii amarchi peDitE; anni amrinwi;
] annii manakE; waani aagaDAlu annii innii kaawu; anniMTilOkii goppa wastuwu;
A awwa!; appachchi;
] aanaka/ anikki; anagg anagaa; = anaganagaa;
] aNakuwatO; aNigi maNigi uMDuTa; aNagaarina wargaalu;  kOpaanni aNuchukuni; aNagadrokki;
] amarika; annii amarchi peDitE; anni amrinwi;
] annii manakE; waani aagaDAlu annii innii kaawu; anniMTilOkii goppa wastuwu;
] anukunnaamu; anukunnaamani, anukOlEdani;  anukOkuMDA ;
; ani, anEsi naaluka karuchukuni;
] appaTikappuDu; ippaTikippuDu; } appayya Saastri s nnidhau apaSabda bhayaM naasti”.       !!!!!   ~~~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~ ~\ \ \  |\ || / / / * * * * * - +  +++++
] allO nErELLu;
] aanaaDu, ii na Du; aa naaTi kathalu, j~naapakamulu;  aa rOjullO; naa naaTiki tiisikaTTu naagaM bhoTlu- “ naanaaTi bratuku- na Takamu”
] naaTakaalu/ wEshaalu wEstunnaaDu;
: pagaTi wEshagALLu; piTTala dora: “ ii jiiwitamE oka na TakaraMgaM.”  -- aMtarnaaTakamu;/ Draamaalu aaDuTa. “ paMDuganu pr hasanamugaa chEsEsaaru, aura-  aurauraa- awunu= aunulE-  aunaunu;
] achchu guddinaTlu aa mugguriwii okE pOlikalu; achchaM gaa ii bomma manadE; achchOsina aaMbOtunu Urimiidaki wadilinaTlu; paaThya pustakamulu achchu ainawi, market lOki wachchinawi.
] aTTa midi bomma = kawaru pEjii; aTO iTO tElchukO lEka; aTU iTU kaani aalOchanalatO koTTumiTTaaDutuu= DOlaayamaanamaina maanasamutO; !!!!!   ~~~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~ ~\
+++++
] ajaraamaramaindi raamaayaNa gaadha. Jara = mudusali wayassu/  wRddh apyamu; dhdhaa ;;;;;;;;;
] anni; annEsi maaTalu anEsi, taanE naa miida paniki maalina niMdalu wEstuunnadi –
] ajaa pajaa lEkuMDaa;= aipu lEkuMDaa= jaaDa teliikuMDaa; jaaDa telusukuni wachchi; Drasu kanukkuni
] aDugujaaDalu; pa damudralu; charaNa mudralu;
] aaDaMgi rEkula wedhawa; aaDaari waaDu;
  aaDabratuku, ariTAkupai mullu; aaDapaDuchu; aaDa pettanamu; naadii aaDa janmE – aaDa pilla; aaDag ali sOkitE chaalu = koMgu tagilitE chaalu tana janma dhanyamainaTlu t lichi;
] aDa katteralO pOka chekkalaag a; aDDadiDDamugaa maaTlaaDutuu; “ DaamiT; katha aDDaM tirigiMdi.”
aDDadiDDamugaa maaTlaaDuTa: aDDaM tirigi = eduru tiruguTa; aDDa poga = chuTTanu nOTlO uMchukuni chEsE dhUma paanamu; aDDasari= oka naga pEru.
daarilO aDDagiaMchi; “aDDaala naaDu (= oDilO wEsukunna rOjulu= pasip apal paa = = - la ;;;;;
] achchikabuchchikalaaDutuu, panulu chEsukunE waaLLu; = kaburlu cheppukonuchuu; \  ] aMTU soMTU taliini mELam aa kotta kODalu; ] aa iMTi midi kaaki - ii iMTi miida waaladu, aMta paga, aa reMDu kuTuMbaala madhya;
]attagaaru: attawaariMTiki aMpakamulu: aMpakamulu peTTuTa:
              ;         attamIda kOpaM dutta mIda chUpuTa:  
]aali= bhaatya= peLLaaM/ peaMDlaamu/ peLLaamu; akkaDa aMtaa aali pettanamE saagutuunnadi”
] aasaamii;= (swami;) aashaamaashii wyawahaaramu kaadu;
] akkaDi pulla tiisi ikkaDa peTTaDaM lEdu; “ puuchika pulla wiluwa chEyadu= wiluwa lEni;
] anargha ratnamu;
] arghya paadyamulu; atidhi maryaadalu chEsi;
] taamaraakupai nITiboTTu maadirigaa;
] jalapaatamulu; Eru;(:- Eru, Eruwaaka; :- Eru, Eruwaaka paurNami : ETi gaTTuna kuurchuni; Eru daaTi, uuru daaTi wachchina/ weLLi; ;  ETi alala gala galalu: )selayEru;
] aDapaadaDapaa:
] aDuguna unna; aTTaDuguna: ginne aDuguna: (aDusu = burada:::: “aDusu tokkanEla? kaaLLu kaDaganEla?”):
] aDugulu, EDaDugulu wEsi:
/ / / * * * * * - +
] aaSrayamu ichchi = niluwa niiDa ichchi,
] aaSramamu;= RushyaaSramamu= parNaSAla; parN kuTIramu; { parNamulu= aakulu) ] aaku raalu kaalamu= griishm Rtuwu
Aaku chATu piMde; aata patramu= goDugu; aaku maDupulu nOTiki aMdiMchE bhaarya, adhika prEma;
] adhika maasamu; adhika dharalu; aakaaSAnni aMTE dharalu; aMTIna = taakina; ;;
aruwu bEramu:"rokkaM nEDu! aruwu/ appu rEpu!"

 \ \ \  |\ ||

ప్రబోధినీ నిఘంటువు